Türkiye genelinde hız kazanan kentsel dönüşüm projeleri, deprem riskine karşı önlem alınması açısından önemli adımlar olarak görülse de, bu süreçte en büyük mağduriyeti kiracılar yaşıyor. Özellikle İstanbul, İzmir ve Bursa gibi şehirlerde birçok bina dönüşüme girerken, o binalarda yaşayan kiracılar ortada kalıyor.
Ev sahipleri, müteahhit firmalarla anlaşarak eski yapıları boşaltmak istiyor. Ancak bu durum, çoğu zaman kiracılara yeterli süre tanınmadan ya da taşınma desteği sağlanmadan gerçekleşiyor. Kiracılar ise hem yıkım nedeniyle evsiz kalıyor, hem de yeni bir kiralık ev bulmanın neredeyse imkânsız hale geldiğinden yakınıyor.
İstanbul’un Kadıköy ilçesinde 7 yıldır aynı evde kiracı olan Ayşe A., kentsel dönüşüm sürecinde yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Bir sabah bina yöneticisi kağıt bıraktı, ‘3 ay içinde binayı boşaltmanız gerekiyor’ dedi. Yeni ev bulmak zaten çok zor. Bulduklarımız da eski evimize göre iki kat daha pahalı. Kimse kiracıyı düşünmüyor.”
Kentsel dönüşüm yasalarına göre binanın boşaltılması için mülk sahiplerine çeşitli kolaylıklar sağlanırken, kiracılar için herhangi bir maddi destek veya barınma alternatifi sunulmuyor. Bu da özellikle dar gelirli ve emekli kiracılar için ciddi bir barınma krizine yol açıyor.
Uzmanlar, dönüşüm projelerinde yalnızca yapı güvenliğinin değil, sosyal etkilerin de dikkate alınması gerektiğini belirtiyor. Şehir Plancısı Prof. Dr. Cihan Erdem, “Kentsel dönüşüm yalnızca binaları yıkmak ve yenilemek değildir. Bu projeler insan hayatına dokunuyor. Kiracıların da bu sürece dahil edilmesi, en azından geçici barınma çözümleri sunulması şart,” dedi.
Bazı belediyeler, dönüşüm alanlarında yaşayan kiracılara geçici konut sağlama girişimlerinde bulunsa da bu uygulamalar oldukça sınırlı sayıda kalıyor. Ayrıca müteahhit firmaların, kiracılarla herhangi bir sorumluluk taşımaması da süreci daha da çetrefilli hale getiriyor.
Barınma hakkı savunucuları, dönüşüm bölgelerinde yaşayan kiracılar için kira desteği, taşınma yardımı ve danışmanlık hizmetlerinin devlet tarafından sağlanması gerektiğini savunuyor. Aksi halde dönüşümün “kentsel adalet” yerine “kentsel dışlanmaya” yol açacağı uyarısı yapılıyor.
Kentsel dönüşümün hız kazandığı bu dönemde, sadece binaların değil, sosyal politikaların da yeniden inşa edilmesi gerektiği görülüyor.